POChP. Przewlekła obturacyjna choroba płuc.
Wymienienie tej nazwy w rozmowie z pacjentem zwykle wywołuje na jego twarzy wyraz niezrozumienia lub lęku. Czym jest POChP? Czy należy się jej bać? Jak jej zapobiegać? Czy można ją skutecznie leczyć?
Omawiając jakiekolwiek pojęcie wypada zacząć od jego definicji. Wydawać by się mogło, że w przypadku POChP jesteśmy pod tym względem w znakomitej sytuacji. Nie tylko mamy powszechnie uznawaną definicję POChP; ale co więcej, definicja ta została sformułowana przez GOLD – międzynarodową organizację zrzeszającą ekspertów zajmujących się tą chorobą. Przyjrzyjmy się zatem owej definicji.
„POChP to heterogenna choroba płuc, która charakteryzuje się obecnością przewlekłych objawów ze strony układu oddechowego (duszność, kaszel, odkrztuszanie plwociny, występowanie zaostrzeń). Objawy te są następstwem nieprawidłowości w obrębie dróg oddechowych (zapalenie oskrzeli lub oskrzelików) i/lub pęcherzyków płucnych (rozedma), co skutkuje trwałym i często postępującym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe.”
(Raport GOLD 2023, tłumaczenie własne)
Powyższa definicja jest moim zdaniem nader ogólnikowa i niewiele wnosi do zrozumienia istoty choroby przez pacjenta. Obawiam się, że Czytelnika, który naprawdę chciałby dowiedzieć się, czym jest POChP, czeka niełatwe zadanie. Tych, którzy się jednak nie zrazili, zapraszam dalej.
Zastanówmy się zatem przede wszystkim, czym jest POChP dla pacjenta. Z perspektywy pacjenta istotne są przede wszystkim objawy choroby (w tym przypadku duszność i przewlekły, produktywny kaszel) oraz jej wpływ na życie codzienne (postępujący spadek tolerancji wysiłku aż do konieczności znacznego ograniczenia codziennej aktywności). To one właśnie zwykle sprawiają, że pacjent decyduje się na wizytę u lekarza.
Czym innym zatem jest POChP dla pacjenta, u którego choroba rozwija się od niedawna, a objawy mają niewielkie nasilenie…
… a czym innym dla pacjenta, u którego choroba znacznie ograniczyła zakres codziennego funkcjonowania:
Zadaniem lekarza jest sprawić, aby droga od pierwszych objawów choroby do sytuacji przedstawionej na drugim zdjęciu trwała jak najdłużej. Zadaniem pacjenta – współpracować z lekarzem w walce z chorobą.
Pochylmy się teraz nad przyczynami POChP i procesami związanymi z postępem choroby. Główną przyczyną powstania i rozwoju POChP jest ekspozycja pacjenta na dym (w naszym kręgu kulturowym głównie tytoniowy) i inne zanieczyszczenia powietrza. Ich działanie na błonę śluzową dróg oddechowych prowadzi do miejscowej i uogólnionej reakcji zapalnej, a w ich następstwie do wzmożonego wytwarzania wydzieliny (stąd produktywny kaszel) i postępującego zwężenia światła drobnych oskrzeli. Z czasem zwężenie to prowadzi to trwałego upośledzenia przepływu powietrza, przede wszystkim podczas wydechu, co skutkuje zatrzymywaniem powietrza w pęcherzykach płucnych (powietrze względnie łatwo dostaje się do nich podczas wdechu, natomiast znacznie trudniej jest je usunąć podczas wydechu; zjawisko to nosi nazwę „pułapki powietrznej”) prowadząc do pękania ich ścian i wtórnego uszkodzenia miąższu płuc (rozedma). W uszkodzonym miąższu płuc dochodzi do spadku powierzchni wymiany gazowej, przez co tlen trudniej przedostaje się z powietrza do krwi. Mechanizm ten dodatkowo ogranicza wydolność wysiłkową pacjenta.
Kiedy lekarz rozpoznaje POChP, najtrudniejsza wiadomość, jaką musi przekazać pacjentowi, brzmi: powyższe zmiany są nieodwracalne. Dlatego tak ważne jest, aby wcześnie rozpoznać POChP i wdrożyć skuteczne leczenie hamujące postęp choroby.
Zatrzymajmy się na chwilę przy rozpoznaniu POChP. Warunkiem rozpoznania tej choroby jest występowanie określonych zaburzeń stwierdzanych w badaniu spirometrycznym. Dla postawienia rozpoznania konieczne jest zatem wykonanie badania spirometrycznego.
Po potwierdzeniu diagnozy czas na ustalenie i wdrożenie leczenia. W przypadku POChP należy rozróżnić leczenie choroby w fazie stabilnej oraz leczenie zaostrzeń.
W fazie stabilnej celem leczenia jest hamowanie nieuchronnego pogarszania się czynności płuc, łagodzenie objawów i poprawa jakości życia pacjenta oraz zapobieganie zaostrzeniom. Podstawą terapii są leki wziewne (przyjmowane z inhalatora). Należy jednak pamiętać, że podstawową rolę w hamowaniu postępu choroby odgrywa zaprzestanie palenia tytoniu (o ile pacjent pali) względnie przerwanie narażenia na inne wziewne czynniki szkodliwe. Istotne jest również podejmowanie przez pacjenta aktywności fizycznej dostosowanej do jego wydolności wysiłkowej oraz prowadzenie rehabilitacji oddechowej. Celem takiego postępowania jest zapobieganie sytuacji, w której pacjent unika wysiłku fizycznego z powodu duszności, co z czasem prowadzi do dodatkowego pogorszenia jego tolerancji wysiłku na skutek utraty masy mięśniowej.
Jeśli dochodzi do zaostrzenia, zwykle konieczne jest zastosowanie antybiotyku, ponieważ typowe zaostrzenia POChP rozwijają się w następstwie infekcji bakteryjnej układu oddechowego. Często konieczne jest też podawanie leku sterydowego w postaci tabletek lub drogą pozajelitową (w warunkach szpitalnych). U pacjentów z niską wyjściową wydolnością oddechową konieczna staje się tlenoterapia bierna (podawanie tlenu do oddychania przez maskę lub tzw. „wąsy”) lub nieinwazyjne wspomaganie wentylacji.
Niemal każde zaostrzenie wiąże się z trwałym pogorszeniem wydolności oddechowej pacjenta – po wyleczeniu zaostrzenia wydolność ta z reguły nie wraca do poziomu sprzed zaostrzenia. Dlatego zapobieganie zaostrzeniom odgrywa bardzo istotną rolę w hamowaniu ogólnego postępu choroby i stanowi bardzo ważny cel leczenia.
Podsumowanie najważniejszych informacji:
- Podstawową przyczyną POChP jest palenie tytoniu względnie narażenie pacjenta na inne zanieczyszczenia powietrza. Eliminacja tych czynników ma zasadnicze znaczenie dla zapobiegania chorobie.
- Choroba ma charakter przewlekły i postępujący, a głównym celem leczenia jest hamowanie postępu choroby.
- Podstawą leczenia farmakologicznego jest stosowanie leków wziewnych (zażywanych z inhalatora).
- Oprócz stosowania leków kluczowe znaczenie dla hamowania postępu choroby ma zaprzestanie palenia tytoniu względnie zapobieganie narażeniu pacjenta na zanieczyszczenia powietrza (o ile czynniki te występują).
- Nie mniej istotne jest podejmowanie przez pacjenta aktywności fizycznej (dostosowanej do jego wydolności oddechowej i tolerancji wysiłku) oraz prowadzenie rehabilitacji oddechowej.
- Zaostrzenia występujące w przebiegu choroby powodują dalsze pogorszenie wydolności oddechowej pacjenta, stąd zapobieganie zaostrzeniom stanowi istotny cel leczenia.
Autor tekstu: dr med. Marek Koprowski